در مواجهه با تهمتهای پروپاگاندیستهای رژیم، سایبریهای جنگ نرم جمهوری اسلامی و کارکنان خبرگزاری بی بی سی فارسی که کاربران ایرانی منتقد نظام و جامعه بزرگ براندازان فعال در شبکه های اجتماعی را «بات» و یا «آلبانی نشین» میخواندند، دسته ای از این فعالان دست به ابتکار درخور توجه ای زدند: آنها نام کاربری خود را با دست خط خود به همراه پیامی کوتاه مبنی بر نفی اتهام «بات بودن» بر روی تکه ای کاغذ نوشتند؛ نوشتند که انسانند، ایرانیند و منتقد عملکرد نظام و بیزار از جعل و تحریف و سانسور اخبار و وقایع مربوط به ایران. عکسی از آن تکه کاغذ گرفتند و آنرا در صفحه حساب کاربری خود قرار دادند. این عکسها از دستنوشته ها ادعای ماموران دستگاههای اطلاعاتی رژیم و کارکنان شعب ماشین تبلیغاتی نظام در خارج از کشور را دمونتاژ میکردند. اتهاماتشان را به اصالت دستخطی یکتا و انسانی ارجاع میداد. دستخطها حکم «امضاهایی» را داشتند که هر سندی با درج آنها اعتبار حقوقی و اجتماعی پیدا میکند.
واژه «Signatura» در لاتین دقیقا در همین لایه از معنی قرار گرفته است. ولی این واژه ناقل دست کم دو معنی دیگر نیز است. در کتابخانه ها نشانه ای که توسط آن هر نسخه از هر کتابی در میان هزاران هزار کتاب دیگر قابل شناسایی میشود و در دسترس قرار میگیرد و یا در بایگانیها و کاتالوگها، آنجا که انبوه بیشماری از مدارک و اشیاء و اسناد نگهداری میشوند ، شناسه ای که با استفاده از آن دسترسی و یافتن هر مدرک و سندی در هر آرشیوی میسر میشود به همین نام خوانده میشود: Signatura ! این شناسه، این نشانه همان امضای بی بدیل را میماند که نه هویت بلکه ابزار شناخت و بازشناخت است، همان ارجاع به اصالت وجودی. بدون این شناسه، بی این نشان هیچ پژوهش علمی ممکن نیست. سومین معنی از این جمله معانی جایی در تاریخ علوم سربرآورد و و در دوره ای دگر افول کرد. «Signatura rerum»، دانشیست که از عهد عتیق بر پایه ی نگرشی خاص به جهان هستی در پندار بشر نقش بسته است.حکمتی که در شباهتهای نهفته در اشکال و صفات و خواص ظاهری و درونی بین موجودات و پدیده ها روابطی کشف میکند که با کمک آنها به عنوان مثال در علم پزشکی به مقابله با امراض میرود. شباهت مغز گردو به مغز انسان از این گیاه دارویی میسازد برای درمان یک سری از امراض مرتبط با مغز، با دنبلان گوسفند مردانگی از دست رفته را به مردان باز میگرداند و در آسمان پر ستاره شب خطوطی را ترسیم میکند که از این نقاط نورانی «دوپیکر» و «سرطان» میسازند.
این علم توسط کیمیاگران و عارفانی در رنسانس اروپا یک بار دیگر شکوفا میشود پیش از آنکه در روشنگری، صحنه داناییهای بشری را ترک کند. در این مکتب طبیعت و همه موجودات به واسطه «امضاها» قادر به تکلم میشوند. امضاها همانند هیروگلیفها بر سطح اشیاء جهان پراکنده اند و این «دانش امضاهاست» که فرد عالم را به درک زبان هستی و شناخت جهانی می رساند که «در نفس خود عاری از خرد و خاموش است». (۱) پاراسلسوس، یکی از همان کیمیاگران و حکیمان عهد رنسانس «دانش امضاها » را به عنوان اپراتور شناخت بشری اینگونه توصیف می کند: «توسط علم امضاها همه اسرار پنهان در هستی کشف میشوند. همه موجودات توسط امضایشان شناخته می شوند و با توسل به امضاست که عالمان دریافتند چه در گیاهان و هسته میوه ها و دانه ها نهفته است.» (۲) توانایی کشف شباهتها بین اجزای پراکنده هستی بدون علم خوانش امضاها میسر نبود.
قرنها بعد والتر بنیامین در حین پژوهشهایش پیرامون «زبان در کل و زبان انسانی» (۳) به این نتیجه می رسد که «زبانی بی نام و خاموش سراسر طبیعت را درنوردیده است» و «چیزی وجود دارد به نام زبان موجودات». از آنجا تا انتقال بستر «دانش امضاها» از طبیعت و هستی به حیطره زبان شناسی دیگر راه زیادی نبود. بنیامین بین نشانه و معنی و ادراک ،عاملی از جنس «امضا» تشخیص داد که شباهت و رابطه را در میان این اجزا رقم میزد، عاملی فراسوی شباهتهای سطحی نام آوایی. به باور او «انسان امروزی در قدرت ادراکش آنچه را که زمانی این امکان را به او داده بود که قادر به تشخیص شباهت بین یک انسان و یک صورت فلکی باشد، از دست داده است.» (۴) و آن از دست رفته چیزی نیست جز توان ادراک و خوانش «امضاها». چرا که «بدون امضا شباهتی وجود ندارد. جهان شباهتها فقط میتواند جهانی «نشانه گذاری »شده، جهانی امضا شده باشد.» )۵)
دنیای رسانه ها و ارتباطات در تمام سطوح توسط زبان درنوردیده شده است. تقریبا همه رسانه های خبری در این «دنیای زبانی» ادعای بیطرفی دارند، جدا از اینکه بیطرفی دقیقا همان چیزیست که در زبانهای بشری به لحاظ ساختاری غیرممکن است. اما آنچه که زبان برای ما ممکن میسازد این است که با آگاهی از ساختار و با اتکا به الگویی که خود این ساختار در اختیارمان می گذارد، سطوحی از گزاره ها و متون را آشکار کنیم که در آنها ماهیت حقیقی رسانه از داخل همانچه که آنها به دست میدهند در ذهن خواننده شکل بگیرد. به عبارتی: دستیابی به «امضای رسانه»! همانگونه که یک گرافولوژیست از بررسی یک دست نوشته با ابعاد شخصیت نویسنده اش قادر به ایجاد ارتباط است، ما نیز در این سری مطالب که تحت عنوان «یک خبر ـ چند مخبر» منتشر میشوند، سعی بر خوانش امضاهای رسانه های مختلف فارسی زبان داریم. ابزارهایی که برای این کار به آنها نیاز است هیچکدام خارج از متن نیستند. نه به تحلیل نوشتاری احتیاج است و نه راستی آزمایی منابع خبری.
جمله شناسی مدرن بر ساختارهای دوگانه بنا شده است. هر جمله و یا ترکیب در دوسطح قابل واکاویست: سطح سینتگماتیک و سطح پارادیگماتیک. سینتگما شامل آن زنجیره از عناصری میشود که به لحاظ ساختار خطی جمله در کنار یکدیگر و در سطحی افقی قرار میگیرند، به این شکل که چند حرف در کنار هم یک کلمه و چند کلمه در کنار یکدیگر یک ترکیب و یا جمله را بوجود میاورند. بر روی محور سینتگماتیک اجزاء تشکیل دهنده یک سازه در کنار هم یک سازه ترکیبی پیچیده تر به دست میدهند. «در سینتگما عناصر با یکدیگر ترکیب میشوند، در پاردیگما ولی به شکلی مجازی در برابر هم قرار میگیرند.» (۶)
بر اساس همین الگو از علم زبان شناسی بازتاب مختلف یه خبر از رسانه های متفاوت فارسی زبان در ستونهایی که در کنار یکدیگر قرارگرفته اند رابطه ای سینتگماتیک ایجاد میکنند که خوانششان منجر به پیدایش یک خبر ترکیبی، خارج از آنچه بر روی این محور قابل رویت است میشود. بدون نیاز به هیچگونه روایتی به ناگاه خود منابع، خود متریال آغاز به روایتی از زبان خودشان میکنند، روایتی که بر روی محور عمودی و مجازی پارادیگماتیک، عناصر سخت شده ی روایتهای سیمانی رسانه ها را از جایگاههایی که برایشان تعبیه شده درمی آورد و به آنها در فضایی مجازی قابلیت جایگزینی میبخشد. امضای رسانه در میدان تنش ایجاد شده توسط این دو محور شکل میگیرد، امضایی که بین خبر و شناخت ما در بینامتنیت مطلب پلی احداث میکند.
رادیو فرانسه
شهروند
رادیو فردا
اطلاعات
بی بی سی فارسی
آخرین خبر
(۱). Signatura rerum, Giorgio Agamben
(۲). Paracelsus: “Signatura ist scientia durch die all verborgen ding gefunden werden. Alle Ding[…] werden all durch ir signatum erkent und durch das signatum haben alle gelerte leut gefunden, was in den kreuten gesein ist, steinen, sameney.”
(۳). Über Sprache überhaupt und über die Sprache des Menschen, Walter Benjamin
(۴). “daß wir in unserer Wahrnehmung dasjenige nicht mehr besitzen, was es einmal möglich
machte, von einer Ähnlichkeit zu sprechen, die bestehe zwischen einer Sternkonstellation und
einem Menschen.”, Walter Benjamin, Probleme der Sprachsoziologie
(۵). Michel Foucault, Ordnung der Dinge, orig. Les Mots et les Choses
(۶). Roland Barthes, Elemente der Semiologie
cover: Max Kobus
